De kinderen: kinderen en echtscheiding

kinderen en echtscheiding

Dat kinderen het over het algemeen absoluut onprettig vinden dat hun ouders gaan scheiden is ondertussen bekend. Maar als ouders het echt niet meer samen kunnen vinden als partners dan staat er meestal geen andere weg open dan een echtscheiding. Feitelijk betekent dat dus dat je als partners uit elkaar gaat, maar als ouders op één of andere manier met elkaar verbonden blijft. Helaas is er niets moeilijker voor scheidende partners dan de emoties rond het verbroken partnerschap buiten het gezamenlijk ouderschap te houden.

1. Tip voor uw kinderen bij een echtscheiding 

Iedereen weet dat het voor kinderen moeilijk is wanneer de ene partner slecht praat over de andere partner. Het is bekend dat door de emoties het niet altijd lukt om (alle) negatieve gevoelens binnen te houden. Leer jezelf aan om bij dreigende nare uitspraken de voornaam van je ex-partner te gebruiken in plaats van “je vader/je moeder”. Op deze wijze val je de ex-partner af en niet de vader of de moeder van je kind. Voor met name jongere kinderen is het moeilijk om uit te leggen wat ze voelen. Domweg omdat ze daar de woorden nog niet voor hebben. Een leeftijdsgerelateerd boek kan kinderen helpen om de scheiding beter te bevatten. Waardoor kinderen aan hun gevoelens, vragen en angsten beter uitdrukking kunnen geven. Er zijn genoeg kinderboeken over scheiden te krijgen. Lees een kinderboek over echtscheiding eerst zelf om te bekijken of het bij jullie situatie past en/of de schrijfstijl bij de belevingswereld van je kind(eren) aansluit.

2. Hoe en wanneer vertellen we het de kinderen

Ouders willen hun kinderen geen pijn of verdriet berokkenen. Vaders en moeders weten dat kinderen er niet op zitten te wachten, dat hun ouders gaan scheiden. Wanneer ouders besluiten om te gaan scheiden, moet deze slechte boodschap, op welke manier dan ook, verteld worden aan de kinderen. Voor de meeste ouders is dit een zware gang, omdat ze naast hun eigen emoties en spanningen nu ook geconfronteerd gaan worden met de gevoelens en de reacties van de kinderen op de scheiding. Natuurlijk geeft een echtscheiding bij kinderen, net als bij de ouders, verdriet, boosheid en machteloosheid. Maar, wanneer de echtscheidingsboodschap goed gebracht wordt en de kinderen de ruimte krijgen om de emoties rond de echtscheiding te verwerken, zijn kinderen meestal flexibel genoeg om goed om te gaan met de gevolgen van een echtscheiding. Daarbij zijn kinderen, hoe goed de ouders dit ook verborgen wisten te houden, vaak al lang op de hoogte van spanningen binnen het huwelijk. Met andere woorden: kinderen zijn vaak meer voorbereid op een eventuele scheiding dan de ouders weten. En voor elke ouder geldt: je kunt kinderen niet voor pijn en verdriet in het leven behoeden. Ook niet scheiden kan voor wonden zorgen, die soms dieper zijn dan die van kinderen die wel een scheiding hebben meegemaakt

Wie vertelt het de kinderen:

• Het mooiste is dat de ouders samen in staat zijn de kinderen te vertellen dat ze gaan scheiden. Beide ouders moeten echter wel in staat zijn dit op een beheerste wijze te doen.  

Wanneer vertel je het de kinderen:

• Kies een moment uit waarop je zelf en de kinderen niet gestoord kunnen worden. 
• Bij voorkeur aan het begin van het weekeinde, zodat je als ouders kunt zien welke reacties de echtscheidingsboodschap bij de kinderen teweegbrengt. 
• Enige tijd voordat de feitelijke scheiding plaats vindt. Kinderen moeten net als volwassenen de tijd hebben om zich voor te bereiden op en mee te denken over de komende scheiding. Houdt er bij jonge kinderen rekening mee dat zij minder besef van tijd hebben. Voor hen is zes weken evenmin te overzien als zes maanden. 

Wat vertel je de kinderen:

• Alhoewel de meningen hierover verdeeld zijn, zijn wij van mening dat ouders zo eerlijk mogelijk moeten zijn; over de werkelijkheid praten is voor kinderen minder erg dan er over te fantaseren.
• Dat de scheiding niet de schuld is van de kinderen.
• Dat de kinderen niet hoeven te kiezen tussen de vader en de moeder. 
• Dat ouders van elkaar kunnen scheiden maar dat ouders niet van hun kinderen kunnen of willen gaan scheiden. 
• Kinderen weten dat een echtscheiding een aantal ingrijpende veranderingen met zich meebrengt. Stel kinderen zoveel mogelijk op de hoogte van de toekomstplannen zoals: bij wie ze gaan wonen, blijven ze in hetzelfde huis wonen, kunnen ze op dezelfde school blijven etc. 
• Dat wanneer de kinderen er behoefte aan hebben, ze altijd met de ouders of met anderen over de echtscheiding mogen praten. 

Wat doe je met je eigen emoties:

• Kinderen voelen de emoties van de ouders haarscherp aan. Het is goed om op een beheerste manier je gevoelens te tonen. Kinderen mogen best de beheerste emoties van de ouders zien om te leren dat een scheiding verdriet doet en het een keuze is die je niet zomaar maakt.  

Wat ouders vooral niet moeten doen:

• De echtscheidingsboodschap uitstellen om de kinderen te beschermen. Kinderen hebben tijd en ruimte nodig om op het nieuws te reageren en zich voor te bereiden op de nieuwe situatie. Daarnaast bestaat het gevaar dat de kinderen van een buitenstaander horen dat hun ouders gaan scheiden. 
• Niks over de oorzaak van de scheiding vertellen omdat de kinderen te jong zouden zijn om het te begrijpen. Kinderen hoeven niet in detail te weten wat er aan de hand is maar wel in grote lijnen. Maak bij de uitleg gebruik van de eigennamen en niet: “je vader/je moeder”. 
• Vertel niet elk je eigen of elk een ander verhaal over de oorzaak van de echtscheiding. 
• Maak elkaar niet zwart. 
• Ga niet uithuilen bij de kinderen. 
• Koop het verdriet van de kinderen niet af door ze bijvoorbeeld meer dan anders te verwennen. 
• Blijf het gedrag van kinderen op dezelfde wijze corrigeren en houdt dezelfde tafel-, bad- en naar-bed-gaan rituelen aan indien mogelijk. 
• Probeer de kinderen niet teveel te beschermen. 

Met name de laatste drie aandachtspunten

zijn van belang om een gezonde gezagsverhouding met de kinderen te behouden of te verbeteren. Kinderen hebben liefde en aandacht nodig van beide ouders in deze voor hen moeilijke situatie, maar kinderen moeten goed weten/voelen dat hun ouders één lijn blijven trekken en niet tegen elkaar uitgespeeld kunnen worden.

3. Reacties van kinderen en echtscheiding

Kinderen kunnen op verschillende manieren reageren op de echtscheidingsboodschap. Hier is geen standaard voor te geven. Daarnaast kunnen kinderen thuis anders reageren dan buitenshuis. Stel dan ook de mensen die dagelijks met uw kinderen omgaan, zoals leerkrachten en oppassen, voortijdig op de hoogte van de op handen zijnde echtscheiding, zodat ook zij kunnen helpen uw kinderen op te vangen. Voor kinderen is het bestaande gezin de basis van hun bestaan. Vanuit deze veilige basis is het kind in staat zich te ontwikkelen. Door een scheiding verliezen kinderen (tijdelijk) hun basis en gaan ze een onzekere toekomst tegemoet. De kinderen weten dat er van alles gaat veranderen, maar kunnen niet overzien wat dat voor hen gaat betekenen. 

Veranderingen voor kinderen tijdens en na de echtscheiding:

• Het bestaande gezin valt uiteen. 
• Gedeeltelijk verlies van een ouder. 
• Financiële achteruitgang. 
• Sociale contacten (familie en vrienden van ouders) kunnen wegvallen. 
• Mogelijke verhuizing. 
• De ouders zijn minder beschikbaar voor de kinderen. Dat kinderen reageren op al deze veranderingen is dan ook niet verwonderlijk. 

Mogelijke reacties van kinderen en echtscheiding 

Kinderen kunnen op verschillende manieren reageren op de echtscheiding van hun ouders.Hoe een kind reageert hangt af van: 

• De leeftijd 
• Het karakter 
• De hoeveelheid veranderingen 
• De ondersteuning van de ouders en andere volwassenen
• In het algemeen kan gezegd worden dat kinderen emotioneel grillig reageren op de ouders. Aan de ene kant zijn ze boos op de ouders, omdat zij schuld hebben aan de scheiding. Aan de andere kant zijn ze bang om de ouders te verliezen (separatieangst) en reageren kinderen extreem aanhankelijk en vragen onevenredig veel aandacht. Het komt ook voor dat kinderen een periode veel afstand nemen van de ouders om zich voor te bereiden op of te beschermen tegen het verlies van één of beide ouders. 

Andere reacties kunnen zijn: 

• Schuldgevoel (het is mijn schuld dat papa en mama gaan scheiden) 
• Regressie (terugval in de ontwikkeling) 
• Psychosomatische klachten (lichamelijke klachten veroorzaakt door stress) Let op: In uitzonderingsgevallen kunnen kinderen ernstig ziek worden (psychosomatische klachten, hysterische conversieverschijnselen e.d.) met als doel er voor te zorgen dat de ouders weer bij elkaar komen. Zoek in die gevallen professionele hulp. 
• Opvallend acting-out gedrag (agressie, druggebruik e.d.) 
• Parentificatie (kind gaat rol van partner overnemen). Uit onderzoek is gebleken dat kinderen de neiging hebben om de ouder, die de gezinswoning verlaat, de schuld te geven van de echtscheiding. 

4. Wat kunnen ouders doen om hun kinderen te helpen 

Kinderen en echtscheiding
Wanneer kinderen niet al te extreem reageren, kunnen ouders hun kinderen helpen om redelijk ongeschonden uit het echtscheidingsproces te komen. Gemiddeld duurt het zo’n één tot twee jaar voor kinderen de nieuwe situatie als normaal accepteren. 

Wat kunnen ouders doen om hun kinderen te helpen: 

Leren begrijpen van de echtscheiding 

Kinderen vanaf twee jaar moeten leren begrijpen wat een echtscheiding inhoudt. Simpel gezegd komt het er op neer dat de kinderen moeten weten wat er gaat veranderen en op welke manier de veranderingen gaan plaatsvinden. Daarnaast moeten kinderen weten dat, ondanks de scheiding van de ouders, de zorg en de liefde voor de kinderen blijft bestaan. In de eerste periode van de scheiding zullen, met name jonge kinderen, voortdurend op zoek zijn naar bevestiging van de liefde van de ouders en naar alles wat te maken heeft met de echtscheiding. Door herhaling van de feiten rond de echtscheiding leren kinderen begrijpen wat er gebeurt en wordt voorkomen dat kinderen angstige fantasieën krijgen. 

Leren onttrekken 

Kinderen moeten de kans krijgen zich te ontrekken aan de problemen rond de echtscheiding om te voorkomen dat ze overbelast raken. Voor de kinderen is het belangrijk dat hun oude leventje buitenshuis (school, vriendjes, sport e.d.) gewoon doorgaat. Ouders moeten hun kinderen helpen en stimuleren om de draad weer op te pakken. Met name oudere kinderen zijn vaak bezorgd om hun ouders. Ook oudere kinderen mogen niet extra belast worden met de problemen en de taken van de ouders. Zij hebben het recht om kind te zijn. 

Leren van het omgaan met verlies 

Kinderen hebben verdriet van de scheiding. Ze verliezen door de scheiding de basis van het oude vertrouwde gezin en in de meeste gevallen de dagelijkse aanwezigheid van de vader. Het helpt kinderen om te gaan met dit verlies wanneer hun verdriet erkend en gerespecteerd wordt door beide ouders. Wanneer kinderen de kans krijgen om te rouwen, krijgt het verlies na verloop van tijd de juiste plaats in het leven van de kinderen en kunnen zij zich verder normaal ontwikkelen. 

Leren van het omgaan met boosheid en woede 

Naast het verdriet zijn kinderen ook vaak boos. Immers kinderen hebben de scheiding van de ouders niet gewild. Vooral kinderen in de leeftijdsgroep van negen tot en met twaalf jaar hebben te kampen met gevoelens van boosheid en woede. Ouders moeten naast respect voor de gevoelens van boosheid de kinderen helpen de woede te reguleren en te relativeren. Ook hier geldt dat wanneer kinderen goed door de periode van boosheid en woede komen, de echtscheiding een goede plek in het leven van de kinderen krijgt. 

Helpen bij het verwerken van schuldgevoelens 

Jonge kinderen tot en met zes jaar hebben vaak het gevoel dat zij schuldig zijn aan de echtscheiding. Dit schuldgevoel ontstaat doordat kinderen in deze leeftijdsgroep de scheiding nog maar moeilijk kunnen begrijpen. Kinderen van deze leeftijd voelen zich vaak het centrum van het heelal, wat wil zeggen dat ze zich min of meer verantwoordelijk voelen voor alles wat om hen heen gebeurt. Voor deze kinderen is het dus belangrijk dat de ouders eindeloos uitleggen en herhalen dat kinderen nooit de schuld zijn van de echtscheiding. 

Helpen bij de acceptatie van het permanente karakter van de echtscheiding 

Veel kinderen fantaseren over de hereniging van de ouders. Kinderen vanaf een jaar of negen zullen soms daadwerkelijk pogingen ondernemen om de ouders weer bij elkaar te brengen. Het is de taak van de ouders om de kinderen te laten inzien dat de scheiding permanent is en dat de kinderen daaraan niets meer kunnen veranderen. Pas dan kunnen de kinderen de realiteit van de echtscheiding accepteren. 

Tips en adviezen bij de opvoeding rond de echtscheiding

• Probeer ondanks je eigen emoties open te staan voor de emoties van de kinderen en daar op in te spelen. 
• Geef kinderen de kans om over hun gevoelens te praten. 
• Praat niet voortdurend over de scheiding met de kinderen. Gedreven door bezorgdheid willen ouders soms te vaak en te veel over de echtscheiding praten, waardoor kinderen zich niet kunnen onttrekken. Wanneer een kind naar omstandigheden redelijk functioneert, is één keer per week (eventueel op een afgesproken tijdstip) in alle rust uitgebreid praten over de echtscheiding voldoende. 
• Kinderen zouden geen kinderen zijn wanneer ze geen misbruik zouden maken van de echtscheidingssituatie. Kinderen zullen dus proberen hun grenzen te verleggen. Van groot belang is om de opvoedingsregels v.w.b. bedtijden, snoepen, televisie kijken enz. te handhaven. Eenmaal door kinderen verworven vrijheden tijdens de chaotische echtscheidingsperiode zijn niet makkelijk terug te draaien. 
• Ook tijdens de echtscheiding blijven de ouders de baas (hiërarchie) . Zij bepalen wat wel en niet mag. 
• Zorg dat de kinderen niet de kans krijgen om de ouders tegen elkaar uit te spelen. 
• Gebruik de kinderen niet als postbode om boodschappen over te brengen naar de andere ouder.

5. De hoofdverblijfplaats van de kinderen na de (echt)scheiding    

In het convenant wordt opgenomen waar de kinderen na de scheiding hun hoofdverblijfplaats hebben. Met de hoofdverblijfplaats wordt het adres bedoeld waar het kind volgens de gemeentelijke basisadministratie ingeschreven staat. Over het algemeen ontvangt de ouder, waar het kind staat ingeschreven, de kinderbijslag. Wanneer de ouder, waarbij het kind staat ingeschreven, een alleenstaande ouder is, heeft deze ouder recht op de éénouderheffingskorting via de belastingdienst. De hoogte van de éénouderheffingskorting is afhankelijk van de hoogte van het inkomen en de hoogte van de inkomstenbelasting die betaald wordt. De belastingdienst betaalt nog steeds niet meer terug dan dat er zelf aan inkomstenbelasting betaald is. De hoogte van de éénouderheffingskorting kan oplopen tot zo’n € 250,00 per maand. Scheidende partners met meer dan één kind kiezen er vaak voor om bij elk van hen een kind in te schrijven, zodat zij beiden in aanmerking komen voor de éénouderheffingskorting. 

WEETJE In tegenstelling tot wat de meeste mensen denken mogen kinderen van twaalf jaar of ouder niet zelf kiezen bij welke ouder ze gaan wonen. De ouders, eventueel in overleg met de kinderen, beslissen waar kinderen gaan wonen, omdat de verantwoording voor deze beslissing te zwaar is om bij kinderen te leggen. Immers de keuze voor de ene ouder voelt voor kinderen als een afwijzing van de andere ouder. In de wet staat dat, in het geval dat de ouders geen overeenstemming krijgen over de hoofdverblijfplaats van de kinderen, de kinderrechter kinderen vanaf 12 jaar in de gelegenheid moet stellen om hun mening, mondeling of schriftelijk, kenbaar te maken. 

6. Het ouderlijk gezag

Wanneer kinderen zijn geboren uit een huwelijk of een geregistreerd partnerschap dan hebben beide ouders vanaf de geboorte van de kinderen het gezamenlijk ouderlijk gezag. Bij scheiding houden beide ouders het gezamenlijk ouderlijk gezag. Alleen wanneer er sprake is van extreme omstandigheden kan één van de ouders bij de rechter het ouderlijk gezag voor zich zelf aanvragen. Wanneer kinderen geboren worden uit een ander samenlevingsverband dan het huwelijk of het geregistreerde partnerschap dan krijgt alleen de moeder automatisch het ouderlijk gezag. In deze gevallen dienen de ouders bij de geboorte of op een later tijdstip (bijvoorbeeld bij het uit elkaar gaan) het gezamenlijk ouderlijk gezag aan te vragen bij de kantonrechter. NB.Erkenning van het vaderschap houdt niet automatisch in dat er sprake is van gezamenlijk ouderlijk gezag. De erkenning van het vaderschap kan geregeld worden op het gemeentehuis wanneer de geboorte van het kind wordt aangegeven. Het gezamenlijk ouderlijk gezag moet worden geregeld via de kantonrechter.

7. Een omgangsregeling 

In het algemeen is het voor ouders geen eenvoudige zaak om goede afspraken over een omgangsregeling of het co-ouderschap te maken. Niet alleen moeten de ouders veel praktische zaken rond de omgang en het co-ouderschap regelen, ze moeten ook nog de emoties van henzelf en de kinderen hanteren. Het is dan ook geen wonder dat problemen rond de omgangsregeling of het co-ouderschap vaak ontaarden in een “oorlog”, waarin de kinderen de grootste slachtoffers zijn. Of het nu gaat om een omgangsregeling of een co-ouderschap in beide gevallen moeten de ouders veel regelen om een en ander in goede banen te leiden. De ScheidingsManager geeft hieronder een aantal tips en wetenswaardigheden over de omgangsregeling en het co-ouderschap. 

Wat is een goede omgangsregeling?

Er bestaat geen standaard voor een goede omgangsregeling. Een omgangsregeling is goed wanneer de ouders er mee kunnen leven en de kinderen er tevreden over zijn. De manier waarop kinderen laten blijken of ze tevreden zijn met de omgangsregeling hangt af van de leeftijd. Vanaf een jaar of vier zijn kinderen in staat om hun ouders duidelijk te maken hoe ze de omgangsregeling beleven. Let daarom goed op de signalen of de verhalen van uw kind(eren) en probeer daar op te anticiperen. Vooral in het begin kunnen kinderen -ook hele jonge kinderen- last hebben van heimwee naar de vader of moeder die niet meer bij hen woont. Probeer wanneer het enigszins mogelijk is aan de behoefte van de kinderen tegemoet te komen. Gedacht kan worden aan: - de kinderen regelmatig te laten bellen met de andere ouder; - de mogelijkheid bekijken of de andere ouder de kinderen door de week een uurtje kan bezoeken of ontvangen; - een foto van beide ouders of van de andere ouder naast het bed. Wanneer ouders kiezen voor een omgangsregeling ontvangt de ouder waar het kind woont de kinderbijslag en eventueel de één-ouderheffingskorting. WEETJE: Kinderen hebben soms in de overgangssituatie van de ene ouder naar de andere ouder tijd nodig om te wennen. Veel kinderen uiten dat door stil of verdrietig te zijn, andere kinderen kunnen druk of agressief worden. Dit hoeft dus niet te betekenen dat kinderen zich bij één van de ouders niet op hun gemak zouden voelen. Kinderen hebben, net als volwassenen, soms tijd nodig om zich voor te bereiden of aan te passen aan andere situaties. 

Hoe geef je de omgangsregeling vorm? 

Op welke wijze de omgangsregeling gestalte krijgt hangt natuurlijk af van de leeftijd van de kinderen en de praktische mogelijkheden die er zijn zoals werk van de ouders, school van de kinderen en de woonafstand tussen de ouders na de scheiding. Een aantal richtlijnen kan in elk geval worden meegegeven: 

• Bij jonge kinderen, zeker bij kinderen tussen de nul en de twee jaar, is een omgangsregeling van één weekeinde in de twee weken te weinig om een band op te bouwen met de ouder waar ze niet wonen. Gedacht kan worden aan een regeling waarbij de kinderen de andere ouder tenminste één keer per week zien.
• Wanneer ouders tijdens hun relatie naast de opvoeding van hun kinderen werkten, hadden ze het druk. Wanneer ouders na hun scheiding beiden blijven werken en een (groot) deel van de opvoeding alleen moeten doen dan krijgen zij het nog zwaarder. Houdt bij het vormgeven van de omgangsregeling rekening met het feit dat beide ouders ook voldoende rust krijgen. 
• In de meeste gezinnen is het zo dat met name in de weekeinden leuke dingen worden gedaan met de kinderen. Houdt er dus rekening mee dat elke ouder de kinderen tenminste één weekeinde per maand de kinderen heeft om leuke dingen te kunnen doen. 
• Op doordeweekse dagen gelden meestal andere regels van opstaan, huiswerk maken en dergelijke dan in het weekeinde. Het is goed dat de kinderen deze regelmaat ook meemaken bij de ouder waar ze niet wonen. Bovendien blijft deze ouder hierdoor meer betrokken bij de school- en sportactiviteiten van de kinderen. 
• Denk ook aan de privacy van de ouders. Nadat de scheiding een plaats heeft gekregen in het leven, moet er een nieuw sociaal en maatschappelijk leven worden opgebouwd zonder de kinderen. 
• Leg de verantwoordelijkheid van en het nakomen van de afspraken rond de omgangsregeling niet bij de kinderen. Kinderen tot een jaar of twaalf kunnen deze verantwoordelijkheid niet aan. Rond het twaalfde jaar doet de pubertijd zijn intrede, een tijd waarin volgens de puber de wereld rond de puber zelf draait en waarin de puber zo weinig mogelijk rekening wenst te houden met zijn ouders (al dan niet gescheiden 

Regelen van praktische zaken 

Veel ouders gaan ervan uit dat wanneer de omgang tussen de kinderen en de ouders in het convenant is opgenomen de omgangsregeling wel goed zal lopen. Helaas blijkt uit de praktijk dat dit niet zo werkt. Er moeten ook afspraken gemaakt worden over o.a. het volgende: - wie haalt en/of brengt de kinderen van de ene ouder naar de andere? - wanneer er sprake is van reiskosten, wie neemt deze dan voor zijn rekening? - waar vieren de kinderen hun verjaardag en is de andere ouder wel of niet welkom? - wat te doen bij verhindering van de andere ouder door ziekte, werk of studie? - bij welke ouder, worden welke feestdagen doorgebracht; - wat te doen met de vakanties? - wat te doen met de verjaardagen en feestjes van familieleden, die buiten de afgesproken omgangsdagen vallen? - hoe gaan de ouders om met levensbeschouwlijke of religieuze opvattingen die voor de ene ouder wel van belang zijn en voor de andere ouder niet? - hoeveel kinderkleren gaan er mee en wie wast ze? - wie betaalt wat voor de kinderen Zo zijn er nog veel meer zaken te bedenken waar ouders afspraken over moeten maken. Het is handig om op basis van beider agenda’s, bijvoorbeeld één keer in de drie maanden, een rooster te maken voor de omgangsregeling. 

Opvoedingsafspraken 

Elke ouder heeft zijn eigen manier van opvoeden en van omgaan met de kinderen. Dat was in de huwelijkse periode zo en dat patroon zet zich voort na de echtscheiding. Dit hoeft op zich geen probleem te zijn, wanneer de opvoedingsstijlen niet al te ver uit elkaar (gaan) lopen. Kinderen hebben op jonge leeftijd al te maken met verschillende opvoeders, zoals bijvoorbeeld de oppas, de leiding van de peuterspeelplaats, ouders van vriendjes en vriendinnetjes en leerkrachten. Kinderen voelen en weten dat bij elke opvoeder andere regels gelden en zijn flexibel genoeg om zich aan te passen. Verschillen in opvoedingsstijlen hoeven voor kinderen geen enkel probleem te zijn, zolang de opvoeders voldoende veiligheid en geborgenheid bieden. Die veiligheid valt weg wanneer opvoeders openlijk kritiek op elkaar hebben in het bijzijn van de kinderen. Helemaal wanneer die opvoeders papa en mama zijn, die niet meer bij elkaar wonen. Probeer, zolang de kinderen veilig zijn bij de andere ouder niet al te kritisch te zijn. Het zijn uiteindelijk de kinderen, en niet de ouders, die bepalen of de ouders het als opvoeder goed of slecht doen/hebben gedaan. Toch zullen ouders onderling een aantal basisafspraken moeten maken. Over het algemeen is opvoeden een vrij intuïtieve en flexibele aangelegenheid, omdat opgroeiende kinderen wisselende opvoedingsstijlen nodig kunnen hebben. Het is dus niet altijd eenvoudig om over de opvoeding duidelijke schriftelijke afspraken te maken. Wat in elk geval helpt, bij jonge kinderen, is het aanleggen van een schriftje, waarin de belangrijkste gebeurtenissen in de beide gezinssituaties genoteerd worden. Dit heeft als voordeel dat beide ouders goed op de hoogte blijven van de sociale, emotionele en lichamelijke ontwikkeling van hun kinderen. 

Emoties van de ouders met betrekking tot de omgangsregeling 

Uit ervaringen van gescheiden ouders blijkt dat het hanteren van de emoties één van de moeilijkste zaken binnen de omgangsregeling is. Zeker in het begin is het lastig om je kind(eren) naar de andere ouder te laten gaan of om de kinderen na de bezoekdagen weer terug te brengen. Ook is het vaak moeilijk om van de kinderen te horen dat ze het bij de andere ouder ook leuk hebben. Kinderen zijn slim, ze merken het wanneer ouders verdriet hebben of boos zijn. Dat is niet erg zolang de ouders elkaar maar niet de schuld geven van hun verdriet of boosheid. Met andere woorden: ouders moeten kinderen het gevoel geven dat ze zowel van papa als van mama mogen houden. De ouder die de kinderen het minst ziet, zal de kinderen verwennen om het gemis over en weer te compenseren. Dit is voor de ouder waar de kinderen thuis wonen niet altijd even makkelijk. Probeer als ouders niet tegen elkaar op te bieden of de verwennerij af te keuren, maar leg de kinderen uit waarom ze bij de andere ouder meer verwend worden dan thuis. Als er over de omgang met beide ouders goede afspraken gemaakt zijn en er aan beide zijden vertrouwen en respect bestaat, zullen na verloop van tijd de meest heftige emoties overgaan en komt er ruimte om leuke dingen te doen voor jezelf op de momenten dat de kinderen bij de andere ouder zijn. Tip: Voor de ouder waarbij de kinderen niet zijn omdat ze verblijven bij de andere ouder kan, met name vlak na de scheiding, soms erg de kinderen missen en het moeilijk vinden, zeker tijdens het weekeinde, zijn/haar dag in te vullen. Het helpt om gedurende de periode waarin je de kinderen erg mist, veel afspraken te maken of in het weekeinde aan het werk te gaan. De afleiding zorgt er voor dat het gemis minder gevoeld wordt en zorgt er ook voor dat, ondanks de scheiding, de draad van het leven weer opgepakt wordt. 

8. Emoties van kinderen met betrekking tot de omgangsregeling 

Zeker in het begin denken kinderen dat ze voortdurend één van beide ouders in de steek laten (loyaliteitsconflict) of ze nu “thuis zijn” of bij de andere ouder zijn. Jongere kinderen kunnen deze emotie niet onder woorden brengen, oudere kinderen durven het vaak niet te verwoorden. Als gevolg van het loyaliteitsconflict durven kinderen vaak niet aan de ouders te vertellen dat ze het bij beiden leuk hebben, omdat ze denken dat ze daar de ouders verdriet mee doen. Het is de taak van de ouders om hun kinderen te helpen van deze ‘nare gevoelens’ af te komen. Laat aan de kinderen merken dat het goed is, dat ze naar de andere ouder gaan. Ook hier kan het bijhouden van een schriftje uitkomst brengen. Als kinderen merken dat ouders geen geheimen voor elkaar hebben voor wat betreft de kinderen, wordt het voor hen makkelijker om vrijuit te spreken over de andere ouder en wat ze daar beleefd hebben. Het meest nare wat kinderen kan overkomen is dat ze geheimen moeten hebben voor papa of mama. Kinderen worden verscheurd door uitspraken als: “Vertel het maar niet aan papa/mama” of “Het is beter dat papa/mama het niet weet”. Bij een goed lopende omgangsregeling, waarbij beide ouders elkaar met respect behandelen, zullen kinderen snel wennen aan de situatie dat papa en mama gescheiden zijn en door gaan met hun leventje. Wanneer echter de omgangsregeling als wapen gebruikt wordt door de ouders om elkaar dwars te zitten, komen de kinderen in de knel met alle gevolgen van dien. Tip: Kinderen vinden de ouder die zonder kinderen thuis is vaak zielig en eenzaam. Omdat een kind zelf vaak troost vindt bij een huisdier, kan een huisdier(tje) ook hier uitkomst bieden. Voor het gevoel van de kinderen is de ouder dan niet meer alleen. 

Afspraken rond het halen en brengen van de kinderen 

Het is van belang om duidelijke afspraken te maken over het tijdstip dat de kinderen gehaald/gebracht worden. Bij veel omgangsregelingen is het ‘afgesproken’ moment van halen en brengen een terugkerende aanleiding tot conflicten tussen de ouders. Maak duidelijke afspraken voor wat betreft het tijdstip en wie de kinderen haalt en brengt.

9. Het co-ouderschap  

Wat is co-ouderschap? 

De term co-ouderschap wordt gebruikt om aan te geven dat ouders na de scheiding hun kinderen gezamenlijk willen blijven opvoeden, waarbij de kinderen deels bij hun vader en deels bij hun moeder wonen. Het is niet per se noodzakelijk dat de kinderen voor 50% bij de vader en 50% bij de moeder verblijven, dit kan ook in een andere verhouding. De ouders komen in onderling overleg overeen op welke wijze het co-ouderschap ingevuld gaat worden. 

De invulling van het co-ouderschap en een uitgebreide omgangsregeling. 

Hoe de verdeling van het co-ouderschap eruitziet, is afhankelijk van de praktische mogelijkheden die er zijn rond het werk van de ouders en de school van de kinderen. Net als bij de omgangsregeling dient er rekening gehouden te worden met de belangen van de kinderen en de belangen van de ouders. Naast alle zaken die ook bij een omgangsregeling moeten worden afgesproken, dienen bij een co-ouderschap nog meer aanvullende afspraken gemaakt te worden en dient aan een aantal voorwaarden te worden voldaan:

• de ouders moeten goed kunnen communiceren; 
• het is makkelijk wanneer de ouders bij elkaar in de buurt wonen; 
• de ouders moeten het aankunnen om elkaar veel te zien; 
• beide ouders moeten er niet tegenop zien om een paar keer in de week dingen te halen of te brengen, zoals de gymtas, de knuffel of een studieboek dat is blijven liggen; 
• en de allerbelangrijkste voorwaarde is of de kinderen het aankunnen om in twee huizen te leven. 

Aanvullende afspraken: 

• de ouders moeten duidelijke afspraken maken over wie wat betaalt, vaak biedt een kinderrekening, waarover beide ouders het beheer hebben, hier uitkomst; 
• wie schaft de kleding aan en wie bepaalt wat de kinderen aan kleding meenemen naar de andere ouder; 
• welk speelgoed gaat mee naar de andere ouder en wat niet; 
• wat te doen bij “grote paniek” wanneer bijvoorbeeld de lievelingsknuffel of de gymkleding bij de andere ouder ligt? 

Co-ouderschap en kinderalimentatie 

Wanneer er een verschil tussen het inkomen van de ouders bestaat, dient ook in het geval van co-ouderschap kinderalimentatie betaald te worden. De term “co-ouderschap” is geen juridische term en heeft geen juridische meerwaarde boven bijvoorbeeld de term “gezamenlijk ouderschap” of “uitgebreide omgangsregeling”. Wanneer in het convenant gebruik gemaakt wordt van het woord co-ouderschap moet met de Sociale Verzekeringsbank (kinderbijslag) en de fiscus (éénouderheffingskorting) afspraken gemaakt worden over de verdeling van de kinderbijslag en de éénouderheffingskorting tussen de ouders. Soms is het fiscaal voordelig om in het convenant het afgesproken co-ouderschap niet of anders te benoemen, waardoor ouders mogelijk beiden recht hebben op de éénouderheffingskorting.

Evaluatie en ouderschapsplan 

In het ouderschapsplan kunnen alle afspraken worden vastgelegd rondom de verzorging en de opvoeding van de kinderen die niet in het convenant staan. Daarnaast kan in het ouderschapsplan een afspraak worden gemaakt om bijvoorbeeld één keer per half jaar de gemaakte afspraken te evalueren. Pas wanneer de gemaakte afspraken in de praktijk zijn uitgetest, kan beoordeeld worden of de afspraken voor de ouders en de kinderen goed uitpakken. 

10. Het Ouderschapsplan   

Het ouderschapsplan is geïntroduceerd om de opvoeding en de zorgtaken voor na de scheiding in goede banen te leiden. Immers vaak staat er wel een omgangsregeling of een co-ouderschap op papier, maar loopt men in de praktijk tegen allerlei onvoorziene en praktische problemen op. Het ouderschapsplan moet vooral niet bekeken worden als een soort wurgcontract, dat gebruikt kan worden om de andere ouder onder druk te zetten. Dan wordt aan het doel van het ouderschapsplan voorbij gegaan. Het ouderschapsplan is juist bedoeld om zaken voor kinderen en ouders praktisch en haalbaar te regelen, waarbij naast het belang van de kinderen ook vooral het belang van de ouders voorop staat. Immers kinderen hebben het meest aan ouders die goed in hun vel zitten. Uit onderzoek blijkt dat steeds meer kinderen graag betrokkenen willen worden bij het opstellen van een omgangsregeling en co-ouderschap. Kinderen kunnen al vanaf jonge leeftijd meedenken en hun wensen kenbaar maken. De ouders zijn echter degenen die beslissen, ook voor kinderen van twaalf jaar en ouder. De ouders overzien namelijk het totaalplaatje, zij hebben een helikopterview. Omdat kinderen in de verschillende leeftijdsgroepen verschillende opvoedstijlen nodig hebben, zullen de afspraken in het ouderschapsplan qua omgang en afspraken regelmatig moeten worden bijgesteld. 

Voorbeeld 1 

Ondanks het feit dat de ouders van een puber goede afspraken hadden gemaakt met betrekking tot de omgang en de opvoeding, overkwam hen het volgende: Puber, tegen zijn moeder: “Mam, ik slaap vannacht bij pap”. Moeder: “Ja kind, dat is goed”. Puber gaat opgewekt naar zijn vader toe. Puber: “Pap, is het goed dat ik bij mam slaap, want oma uit Verwegistan is er ook en dan kan ik haar wat langer zien”. Vader: “Ja, dat is goed”. De volgende dag kwamen de ouders van deze vindingrijke puber er achter dat de puber de nacht had doorgehaald op een muziekfestival. 

Voorbeeld 2 

Een kleine dame van vier jaar wordt door haar moeder naar haar vader gebracht om daar een aantal dagen door te brengen. Tegen de tijd dat de kleine dame weer naar haar moeder wordt gebracht, begint zij te sputteren dat zij liever bij haar vader wil blijven. Het sputteren van de dame gaat zo langzamerhand over in een huilbui en zeer koppig gedrag. De vader vraagt zich af wat hij moet doen en wat er bij de moeder thuis wel niet aan de hand is. Er moet immers een oorzaak zijn voor het gedrag van het kind. De vader is zo verstandig om contact op te nemen met de moeder. Wat blijkt: de dame heeft de middag voor dat ze naar haar vader ging iets heel erg stouts gedaan. Als sanctie mag het kind een aantal dagen niet naar Sesamstraat kijken. Om dit soort situaties in de toekomst te voorkomen, spreken de ouders af elkaar in het vervolg van dit soort gebeurtenissen op de hoogte te houden.