Hoe vertellen we het de kinderen?

1. Wat je zou kunnen zeggen

Kinderen hebben geen invloed op de beslissing van hun ouders om uit elkaar te gaan. Maar voor hen zijn de gevolgen wel het grootst. 

• Probeer de mededeling aan de kinderen dat jullie gaant scheiden samen te doen. 
• Als jullie meerdere kinderen hebben, probeer dan om ze zoveel mogelijk samen te spreken, zodat ze dezelfde boodschap kunnen horen. Dat voorkomt verwarring en misverstanden 

Nog een paar punten om rekening mee te houden

Onderzoek toont aan dat de mate waarin kinderen een scheiding kunnen verwerken, voor een groot deel afhankelijk is van de vraag of hun ouders erin slagen er weer bovenop te komen. Als het je als ouder lukt, lukt het je kinderen ook. Laat vooral zien dat je handig bent in het oplossen van allerlei dagelijkse problemen en stimuleer je kinderen om te praten en gevoelens met je te delen. Het helpt misschien als je je bedenkt dat de kinderen zo’n beetje dezelfde gevoelens als jij hebben. Ook zij hebben moeite met het feit dat ze een gezinsleven kwijt zijn, ook zij zijn kwaad en hebben last van schuldgevoelens, angst voor het onbekende, verwarring en frustratie over te nemen beslissingen en over dingen die je niet in de hand hebt. Kinderen passen zich op verschillende manieren aan en stellen allerlei soorten vragen. De allerkleinsten willen weten wat er met ze gaat gebeuren en wie er nu voor ze gaat zorgen. De wat ouderen vragen misschien: `Wie z’n schuld is dit nou allemaal? Hoe ziet mijn toekomst er nu uit? Waar gaan we wonen? Hebben we wel geld genoeg?’ De antwoorden die je als ouder op dat soort vragen geeft en de manier waarop je er in de praktijk mee omgaat, zijn erg belangrijk voor kinderen. 

Als ouder zou je een aantal dingen tegen je kinderen kunnen zeggen om ze te helpen deze moeilijke periode door te komen. Die dingen moeten zowel tegen zeer jonge kinderen als tegen oudere kinderen gezegd worden, zodat ze zich gesteund weten. Het kan ze helpen om het hoofd te bieden aan schuldgevoelens, onzekerheid en angst om in de steek gelaten te worden:

• De scheiding is niet hun schuld. Kinderen van welke leeftijd dan ook verwijten zichzelf vaak dat hun ouders gaan scheiden. Ze denken dat zij er de oorzaak van zijn dat het gezin uiteen valt, bijvoorbeeld omdat ze `niet lief genoeg zijn geweest’. Je moet ze uitleggen dat het echt alleen een probleem van volwassenen is. Verzeker ze dat zij op geen enkele manier aandeel hebben in de scheiding en dat ze die nooit hadden kunnen voorkomen. Ze hebben het nodig om dat soort dingen te horen zeggen, herhaaldelijk en op verschillende manieren. Alleen op die manier en heel langzaam kunnen schuldgevoelens verdwijnen. 
• Je blijft altijd hun vader of moeder. Je kinderen hebben het nodig om te weten dat zij de liefde van hun ouders niet zullen kwijtraken en dat jullie beiden voor hen zullen blijven zorgen. Ze willen er zeker van zijn dat hun vader en moeder niet van hen scheiden. Stel ze gerust en vertel ze dat ze altijd jullie kinderen zullen blijven, ook al wonen jullie niet meer samen.
• Jullie zullen voor hen blijven zorgen. Spreek zo open mogelijk over je nieuwe manier van leven. Als je degene bent die ergens anders gaat wonen, wees er dan zeker van dat ze begrijpen dat ze tijd met je zullen doorbrengen, dat ze deel blijven uitmaken van je leven en dat je ook deel blijft uitmaken van hun leven.

2. Wat je zou kunnen doen

Het is erg belangrijk om je kinderen te helpen en te steunen als het gezin uiteen valt. Hier een lijstje van dingen die je kunt doen, - of de kinderen nu vooral bij jou gaan wonen of bij de andere ouder.

• Stimuleer en ondersteun zowel de relatie van je kinderen met je ex als die van jou met de kinderen. Scheiding veroorzaakt bij ex-partners vaak heftige en negatieve emoties, zeker als het gaat om wat de kinderen nodig hebben. Toch is het belangrijk je ex niet te overladen met kritiek of zijn of haar gezag te ondermijnen. Je moet je goed realiseren dat je, hoewel je niet meer samen bent, door de kinderen nog jarenlang met elkaar verbonden bent. Een beetje een coulante houding naar elkaar doet recht aan gevoelens van kinderen.
• Deel informatie me je kinderen. Spreek zo open mogelijk over de ouder-kindregeling. Respecteer het recht van je kinderen om te weten wat er over hen is beslist. Dat hangt natuurlijk ook af van hun leeftijd. Een ouder kind hoeft echter niet belast te worden met een hypotheekberekening of met het familierecht, maar hij kan er wel vragen over hebben. Het gaat erom dat moet worden vermeden dat het kinderen moeilijker wordt gemaakt dan het al is doordat bijvoorbeeld persoonlijke of financiële zorgen op tafel komen te liggen.
• Verander de gewoontes van kinderen niet te veel. Probeer hun gewone, dagelijkse en wekelijks ritme zo min mogelijk te wijzigen, vooral vlak na de scheiding. Het is goed dat je dochter op woensdag gewoon naar balletles kan blijven gaan, of je zoon op zaterdag naar voetballen. In een later stadium is een praktische aanpassing beter bespreekbaar.
• Kom beloftes na, wees betrouwbaar. Kinderen moeten weten dat ze op je kunnen rekenen. Als je bijvoorbeeld beloofd te gaan picknicken op een zaterdagmiddag, zorg er dan voor dat er niets tussen kan komen. Kinderen zijn na de scheiding erg gevoelig voor teleurstellingen. 
• Geef je kinderen de ruimte voor hun verdriet. Realiseer je dat ze dezelfde gevoelens hebben als jij en dat ze met vrienden en vriendinnen praten, zoals je dat zelf ook doet. Geeft ze de tijd en de ruimte om over dingen te praten, die ze belangrijk vinden en luister naar ze zonder ze te onderbreken. Wees eerlijk als ze je vragen hoe jij je voelt. Jou eerlijkheid maakt het voor hen gemakkelijker om zelf ook te uiten wat ze voelen.

3. Reacties van kinderen op een scheiding

Kinderen tot 3 jaar

• Baby's zijn heel gevoelig voor verandering. Stress uit zich door huilen, minder eetlust, moeilijk slapen en darmproblemen
• Baby's en peuters zijn zich bewust van hun omgeving.
• Baby's en peuters hebben positieve interactie nodig. Peuters ervaren angst, weten niet hoe ze er mee om moeten gaan.
• Negatieve emoties van ouders kunnen diepgaand en langdurig effect hebben.
• Gebrek aan aandacht en koestering kan een normale ontwikkeling in de weg staan.
• Peuters zijn door hun verworven 'onafhankelijkheid' extra gevoelig voor signalen van ouders.
• Vaderbinding is even belangrijk als moederbinding.

Kleuters

• Kleuters zijn egocentrisch, dat betekent dat ze zichzelf in het middelpunt van alles zetten. Ze maken het eigen ik het middelpunt van alle aandoeningen, denken en handelen.
• Kleuters denken vaak dat ze de oorzaak zijn van de scheiding: Kleuters zijn erg gevoelig voor kritiek, afwijzing en straf.
• Ze zijn doodsbang om hun gevoel te uiten en ze verplaatsen dit gedrag van ouders naar anderen, omdat ze bang zijn om hun ouders kwijt te raken
• schuldgevoel
• boosheid, agressie
• en ik dan?
• Een kleuter heeft een ontluikend vermogen om gevoelens en gedachtes te verbaliseren met als doel afhankelijk te worden, hierin is taal erg belangrijk.
• Wapent zich d.m.v. fantasieën, bv. het ontkennen van de scheiding.
• Gedragsveranderingen t.g.v. stress:
• babygedrag
• boosheid, agressie, voortkomend uit angst
• heel vaak sorry zeggen, superlief als gevolg van een schuldgevoel dat voortkomt uit een egocentrische instelling

Kinderen van 6 tot 8 jaar

• Kinderen van deze leeftijd leren en presteren bewust, ze scheiden dus ook bewust.
• Een scheiding kan ze kwetsbaar en eenzaam. Ze voelen zich vaak anders.
• Ze beoordelen zichzelf naar het beeld dat ze van andere mensen om zich heen hebben.
• Leeftijdgenootjes worden steeds belangrijker, zeker m.b.t. hun zelfbeeld.
• Ze voelen zich medeverantwoordelijk aan de scheiding, dit geeft ze op een bepaalde manier houvast.
• Kritiek op hun ouders ervaren ze als kritiek op zichzelf.
• Ouders zijn in hun ogen onfeilbaar en goddelijk.
• Kinderen koesteren een fantasie, als hij zijn ouders kan laten scheiden (schuldgevoel), kan hij ze ook weer bij elkaar brengen.
• Vaak komt angst en verdriet naar voren bij hun eigen sociale ontplooiing.
• Ze wijden elke teleurstelling aan de scheiding.
• Ze geven gevoelens vaak op indirecte manier aan.
• Ze kunnen onderscheid maken tussen verschillende conflicten, hebben die met mij te maken? Of toch niet?
• Ze zijn al redelijk goed in staat emoties, angsten en problemen onder woorden te brengen, dit kunnen gevoelens van frustratie, boosheid en verdriet zijn.
• Verborgen verdriet komt tot uiting in: niet over scheiding praten, overdreven behulpzaamheid, aanhankelijk, vergevingsgezind naar ouders toe, onverstoorbare houding, minder enthousiast.
• Soms praat een kind liever over de gevoelens van andere gezinsleden, hij projecteert a.h.w. zijn gevoelens op het andere gezinslid.

Kinderen van 9 tot 12 jaar

• Prepuber, maakt veel veranderingen door, zeker op emotioneel gebied.
• Vooral in deze leeftijd voelen kinderen zich schuldig aan de scheiding, ze kiezen soms partij.
• Ze zoeken vaak gezelschap/goedkeuring van de ouder van de andere sekse. Dit komt door de verhoogde interesse in het andere geslacht.
• Ze beginnen zich los te maken van hun ouders.
• Leeftijdgenootjes worden steeds belangrijker, vooral diegenen waarmee hij zich kan/wil Identificeren.
• Kinderen in deze leeftijd vormen hun eigen normen, waarden en mening.
• Ze willen de indruk wekken dat ze hun emoties/leven onder controle hebben.
• Gevoelens van verdriet, angst, boosheid, opstandigheid en zwart-wit denken komen boven.
• Boosheid heeft de voorkeur want dat gevoel lijkt hij onder controle te hebben, dit lijkt het meeste op voor jezelf opkomen, dit komt veel volwassener over maar is in feite een afweerreactie.
• Ze hebben moeite met gebeurtenissen emotioneel te verwerken, ze willen een schuldige aanwijzen, a.h.w. emotionele zelfverdedigingstrategie.

Pubers 13 tot 17 jaar

• Zij hebben hun ouders het hardst nodig.
• Een scheiding is voor pubers een van de moeilijkste dingen, want ze zijn: Door de scheiding kunnen ze zich terugtrekken, depressief en/of angstig worden, daarnaast kunnen ze ook gevoelens van opluchting voelen, wat voor verwarring kan zorgen.
• Volwassener, hierdoor hebben ze meer inzicht in de situatie en in relaties in het algemeen
• Ze willen op welke manier dan ook controle hebben op situaties
• Ze hebben verborgen verdriet, ze voelen zich tegelijk kwetsbaar en machteloos.
• Ze worden heen en weer geslingerd tussen afhankelijkheid en onafhankelijkheid.
• Een rebelse houding is als het ware een slag naar zelfstandigheid.
• Ze hebben uitgesproken ideeën en een starre houding, zowel ethisch als moreel
• Ze kiezen sneller partij en buiten de situatie sneller uit.
• Ze stellen hun ouders verantwoordelijk.
• Door deze ervaring koppelen ze liefde soms aan oneerlijkheid, bedrog en pijn.

Kinderen hebben tot 7 jaar geen besef dat volwassenen niet op de hoogte zijn van wat er in hen omgaat. Na het 7de jaar wordt het kind zich meer en meer bewust een eigen individu te zijn die eigen keuzes maakt. Kinderen komen dan tot de ontdekking dat de ander daar niet altijd van op de hoogte is. Rondom het 10de levensjaar begint de puberteit. Het is de overgangsfase tussen de kindertijd en de periode van volwassenheid. De thuissituatie is voor kinderen en jongeren de belangrijkste plek om een goede emotionele en morele ontwikkeling door te maken. Als de thuissituatie veiligheid, warmte en structuur biedt, voldoet het aan de voorwaarden daarvoor. Dat is heel belangrijk, omdat kinderen en jongeren op relatief jonge leeftijd worden geconfronteerd met situaties die een beroep doen op een regel van waarde en besef. Kinderen leren hun eigen mogelijkheden en beperkingen kennen door op vele terreinen te experimenteren.

Een tiener probeert een evenwicht te vinden tussen het horen bij een gezin en het uitbouwen van een zelfstandig leven. De conflicten en spanningen die dit met zich meebrengen zijn nodig om ze zich veilig te kunnen losmaken van het gezin. Wanneer zich op dat moment een scheiding voordoet kan dat invloed hebben op dit losmakingproces, dit kan dan vertragen of versnellen! Loyaliteitsproblemen kunnen de jongeren voor een keuze stellen die ze eigenlijk niet willen en kunnen maken. Ze proberen deze moeilijke situatie te verhelpen door te bemiddelen. Jongeren kunnen zich dan gaan terugtrekken, onverschillig worden en zich depressief worden. Maar ook zichtbaar verminderde schoolprestaties of delinquent gedrag, in de (onbewuste) hoop de aandacht af te leiden van de strijd tussen zijn ouders.

Er zijn jongeren die er na verloop van tijd in slagen hun leven te herorganiseren. Elementen die we terugvinden bij deze jongeren zijn:

• Voorbereid worden op de scheiding.
• Lotgenotencontact (vrienden, broers, zussen).
• Erover kunnen praten met minstens één van de ouders.
• Duidelijkheid rond de verblijfsregeling.
• De schuld niet bij een van beiden zien.
• Er wordt niet gestookt tussen de ouders.
• Aanvaarding van de scheiding door. Zelf over en weer kunnen gaan.
• Grote betrokkenheid bij feesten en reizen in het nieuw samengesteld gezin.
• Inspraak in de regeling, zonder het gevoel van te moeten kiezen tussen ouders.

Er zijn ook jongeren die er veel moeite mee blijven hebben. Ze voelen zich in de steek gelaten en dat er hun iets is aangedaan. Ze zijn kwaad, ze voelen zich niet lekker in het stiefgezin. Hierbij spelen vaker factoren mee als:

• Overvallen worden door de scheiding.
• Een scheiding die gepaard gaat met geweld.
• Er niet over mogen, kunnen durven praten.
• Geen overzicht op de verblijfsregeling.
• Verbroken contact met een van de ouders.
• Blijven stoken tussen de ouders.
• Ruzies tussen ouders blijven duren na scheiding.
• Niet betrokken worden bij speciale activiteiten in het nieuw samengesteld gezin.
• Zich alleen voelen staan in de groep.
• Familie en omgeving trekken partij of negeren de scheiding.
• De jongere moet zelf bemiddelen in de regelingen tussen de ouders.
• Alles wordt buiten de jongere om geregeld.

Als jongeren over de scheiding kunnen praten, leren ze met de situatie leven en er het beste van te maken. Leerkrachten spelen in het leven van een jongere een belangrijke rol. Zij kunnen door hun algemene opvattingen over scheiding en nieuw samengestelde gezinnen een positieve of belemmerende invloed hebben op de beleving van de jongere.
Kinderen in de leeftijd vanaf 10 jaar raken uit balans door het radicale groeiproces (fysiek, fysiologisch, chemisch en geestelijk) dat hen volwassen maakt. Daarom is het leren reflecteren erg belangrijk. Tot hun tienertijd was er een meer geleidelijke groei en bewustwording van zichzelf en het moreel besef.